روش های متنوعی برای تهیه برنامه زمانبندی یک پروژه عمرانی وجود دارد. از میان این روش ها در این مقاله به روش گانت و روش مسیر بحرانی پرداخته شده است. بسته به مقتضیات پروژه روش های مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد. روش گانت یکی از قدیمی ترین روش ها در مقوله برنامه زمانبندی پروژه ها است. در سال ۹۰ میلادی، ابداع روش مسیر بحرانی سبب شد تا مشکلات روش میله ای برطرف شود. با توجه به این موضوع روش مسیر بحرانی مورد استقبال صنعت ساختمان قرار گرفت، هر چند هنوز هم روش گانت به عنوان ابزار مهمی در زمانبندی پروژه مطرح است.

نمودار گانت (میله ای)

در زمان جنگ جهانی اول، هنری گانت این روش را ابداع کرد. دلیل کاربرد وسیع نمودار گانت حتی در دنیای امروز، سادگی در تهیه و قابل درک بودن آن است. نمودار میله ای مجموعه ای از فهرست فعالیت های مختلف موجود در پروژه در محور عمودی و زمان در محور افقی است. در روش گانت، شروع و اتمام هر فعالیت، همچنین زمان فعالیت ها به آسانی قابل تشخیص است. در حقیقت طول هر میله برای هر فعالیت، نمایانگر طول آن است.

نمودار گانت (میله ای) جهت زمانبندی پروژه - ایستاسازه
نمودار گانت (میله ای)
ترسیم نمودار گانت (میله ای)

تهیه نمودار گانت در چند مرحله ساده صورت می گیرد. در ابتدا برای رسم نمودار، فهرستی از مجموعه فعالیت های پروژه تهیه می گردد و مدت هر یک از آنها مشخص می گردد. در مرحله نهایی فعالیت ها به ترتیب از نظر مرحله اجرا مرتب شده و نمودار ترسیم می شود. زمان های نشان داده شده در نمودار، معرف زودترین زمان شروع و پایان فعالیت مربوطه است. جهت نشان دادن دیرترین زمان شروع و پایان یک فعالیت از خط چین استفاده می شود. مخاطب باید در نظر داشته باشد که به عنوان یک قانون کلی، نمودار میله ای حداکثر برای ۱۰۰ فعالیت ترسیم شود زیرا برای فعالیت های بیشتر احتمال پیچیدگی بیش از حد وجود دارد و متعاقباً خطا بالا می رود.

از محدودیت های این روش عدم توانایی در به تصویر کشیدن اندرکنش فعالیت ها با یکدیگر است. لذا در پروژه هایی که تعداد فعالیت ها زیاد است، استفاده از این روش توصیه نمی شود. اما در پروژه هایی نظیر راهسازی و خط لوله که در آنها پیمانکار باید برنامه زمان بندی را بر اساس شرایط آب و هوا تنظیم کند، این روش می تواند روش موثری باشد. به عنوان مثال رطوبت بالا بر روی عملیات تراکم تاثیر به سزایی دارد اما تغییرات شرایط هوا را نمی توان برنامه ریزی نموده و در نمودار نمایش داد، اما نمودار میله ای نیاز به تنظیم مجدد ندارد زیرا ارتباط بین فعالیت ها در گانت نمایش داده نمی شود و این در حقیقت مهمترین عیب نمودار میله ای می باشد. در غالب موارد سعی می شود تا در این روش، زمانبندی فعالیت های پروژه از انتها به ابتدا انجام گردد. با توجه به زمان اتمام قرارداد، مهندسی که مسئولیت تهیه زمانبندی را بر عهده دارد، آخرین فعالیت را در طول مدت پروژه پخش می کند. این امر ممکن است تا زمان شروع و پایان فعالیت ها به طور تقریبی ترسیم شود.

همان طور که بیان شد، یکی از مهمترین معایب نمودار گانت، فقدان دقت در نشان دادن توالی یا ترتیب فعالیت ها است. برای حل این مشکل از خطوط ارتباطی  یا پیکان ها برای تبیین ترتیب منطقی بین فعالیت ها استفاده می شود. بر همین اساس، بسیاری از نرم افزارها از روش فوق بهره می گیرند.

منحنی پیشرفت تجمعی پروژه

منحنی پیشرفت تجمعی یا منحنی S ابزاری برای کنترل روند و اندازه گیری میزان پیشرفت پروژه است. این منحنی بر روی نمودار میله ای ترسیم می شود. این منحنی در واقع تکمیل فعالیت پیش بینی شده در هر زمان را انعکاس می دهد. برای ترسیم این منحنی، وزن هر فعالیت نسبت به کل وزن پروژه محاسبه می شود. البته این که هر فعالیت چه وزنی دارد بسته به معیارهای مختلف می تواند متفاوت باشد. ارزش مالی و منابع انسانی (نفر – ساعت) بیشترین کاربرد را به عنوان پایه های وزنی دارند.

بنابراین برای ترسیم منحنی S ابتدا نمودار زمانبندی ترسیم شده و سپس با تعیین وزن هر فعالیت، پیشرفت تجمعی به کمک رابطه زیر محاسبه شده و سپس نمودار ترسیم می شود.